Γ’ Θεωρητική Ενότητα: Θεωρητικό – Κατανοητικό Πλαίσιο για τη Street Art – Α’ ΜΕΡΟΣ

Γ’ Θεωρητική Ενότητα: Θεωρητικό – Κατανοητικό Πλαίσιο για τη Street Art

Α’ ΜΕΡΟΣ

 

Κωνσταντίνα – Μαρία Κωνσταντίνου, Κοινωνιολόγος – ΜΔΕ «Εγκληματολογία», Πάντειο Πανεπιστήμιο

Νεφέλη – Αικατερίνη Μπαφούνη, απόφοιτη Τμήματος Ψυχολογίας, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

&

Μαίρη Φωσκόλου, απόφοιτη Τμήματος Μέσων, Επικοινωνίας και Πολιτισμού, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ΜΔΕ «Εγκληματολογία», Πάντειο Πανεπιστήμιο

 

Εισαγωγή

Ανάμεσα στους στόχους του παρόντος πολύ-επίπεδου Project και της παρούσας πιλοτικής έρευνάς του, όπως είχε ήδη διατυπωθεί από τον Φεβρουάριο του 2018, είναι η πρόταση της «διεπιστημονικής σύνδεσης ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών με βασικό άξονα την πρόληψη του εγκλήματος, ειδικότερα μέσω της Εκπαίδευσης και άλλων δημόσιων / ιδιωτικών φορέων της κοινωνίας των πολιτών» σχετικά με το φαινόμενο της Street Art.

Σκοπός της τρίτης θεωρητικής ενότητας είναι η ερμηνεία, κατανόηση και σύνθεση στοιχείων και παραγόντων (ατομικών, κοινωνικών και οπτικών –  περιβαλλοντικών) όσον αφορά το σύγχρονο φαινόμενο της Street Art εντός της πόλης, μιας εξελικτικής μορφής τεχνικής στη Ζωγραφική. Η ανάδειξη και η διατύπωση των παραγόντων κατανόησης της Street Art μπορούν να υποβοηθήσουν τον τομέα της Εκπαίδευσης και δη το μάθημα της  Εικαστικής Αγωγής στους ανηλίκους που, είτε βρίσκονται στο μεταίχμιο της νεανικής παρέκκλισης συνδυαστικά με την τέλεση graffiti είτε έχουν ήδη μία παρεκκλίνουσα πορεία στον χώρο ως νέοι ενήλικοι χωρίς να βλέπουν τις δυνατότητες εξέλιξης μέσα από το graffiti.

Η εννοιολόγηση και η φαινομενολογία της Street Art, σε αντίθεση με το Graffiti και την ιστορικά στερεοτυπική επίσημη αντίδραση γύρω από το κίνημα, καλύφθηκαν θεωρητικώς από τη Β’ θεωρητική ενότητα. Τα συμπεράσματα της βιβλιογραφικής και αρθρογραφικής μελέτης της Β’ θεωρητικής ενότητας καθώς και το παράρτημα με τις συνεντεύξεις από άτυπες και τυπικές κοινωνικές ομάδες (τρεις στο σύνολο, που πραγματοποιήθηκαν στο χρονικό διάστημα Μαΐου – Σεπτεμβρίου 2018^[1]) ήδη έχουν αναδείξει ότι α) τα μέσα, τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την αποτύπωση έργων Graffiti και Street Art προσδιορίζουν και τα είδη τεχνικών τους, γι’ αυτό και διαχρονικά υφίσταται κοινωνική διαφορά του Graffiti και της Street Art βάσει διαφορετικής (αλλά και παράλληλης) ιστορικής πορείας των δύο κινημάτων και β) δύο διαφορετικά κινήματα, λοιπόν, δεν μπορούν να συμπεριλάβουν, εντός των ομάδων που τα αντιπροσωπεύουν σε επίπεδο πόλεων και χωρών, άτομα με έναν κοινό σκοπό συμπεριφοράς: την πράξη του βανδαλισμού, της καταστροφής αντικειμένων, τοίχων, δημόσιων ιδιοκτησιών.

Βασική υπόθεση εργασίας που διατρέχει το Project (θεωρητικό και ερευνητικό μέρος) είναι η λανθασμένη ή μηδαμινή χρήση του όρου της “Street Art” από τα ηλεκτρονικά μέσα (ιστοσελίδες: “Athens Voice”, “Lifo”, “elculture.gr”, «Η Πόλη Ζει», “Popaganda” / διαδικτυακός Τύπος: «Καθημερινή», «Το Βήμα», «Πρώτο Θέμα», “Documento”, «Η Εφημερίδα των Συντακτών»^[2])  και η αντικατάστασή του με τον όρο “Graffiti” (τα σύγχρονα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης – Μ.Μ.Ε. κατέχουν σήμερα την πρώτη θέση ενημέρωσης κοινού^[3]) που τα έχει οδηγήσει στην οπτική ταύτιση των έργων και των τεχνικών στους δρόμους της Αθήνας και στην στερεοτυπική και επιφυλακτική αντιμετώπιση από πλευράς αναγνωστικού κοινού, των καλλιτεχνών street artists που τους ταυτίζουν με άλλες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι αναρχικές ομάδες που βανδαλίζουν την πόλη ανά χρονικές περιόδους κοινωνικής ανομίας^[4].

Δηλαδή, είτε συμβεί βανδαλισμός σε δημόσια θέα με sprays από κάποιον ή κάποιους που ανήκουν στην ομάδα των αναρχικών ατόμων είτε βάψει ένας καλλιτέχνης, αποκαλούνται με τον ίδιο τρόπο “graffiti”, όρος που ισοπεδώνει την οπτική και την αντίληψη του κοινού στις δημοσιεύσεις των Μ.Μ.Ε. κατά την ανάγνωση σχετικών άρθρων και κατ’ επέκταση θολώνει την εικόνα της γνώσης του γύρω από ένα σύγχρονο φαινόμενο που διαφέρει από τον βανδαλισμό και διακατέχεται από το στοιχείο του αλτρουισμού στη βάση του (και ειδικότερα από το 2016 και μετά) με έμφαση τον κοινωνικό αντίκτυπο^[5]. .

Εμμένουμε, όπως τονίστηκε και στη Β’ θεωρητική Ενότητά μας, στη θέση του μετανεωτερικού πλαισίου – της «πολιτισμικής στροφής» ή αλλιώς στην κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας από τα άτομα: οι όροι – οι λέξεις καθώς και οι έννοιες στις οποίες οι λέξεις αναφέρονται, δημιουργούν κόσμους μέσα από την επαναληπτική χρήση τους^[6].

Η επιλογή των ιστοσελίδων και των διαδικτυακών Τύπων πραγματοποιήθηκε με βάση τις προτιμήσεις του κοινού σε σχέση πάντα με το φαινόμενο της Street Art και του Graffiti βάσει άμεσης παρατήρησης των συντακτών τους σε αυτές τις στήλες ενδιαφέροντος: οι περισσότεροι συντάκτες στις διαδικτυακές «εφημερίδες της πόλης»^[7] ήταν και είναι ήδη street artists. Είχαν ξεκινήσει να γράφουν κείμενα που αφορούσαν τη street art στην πόλη σε στήλες sites για τα εν λόγω φαινόμενα, όταν ακόμη οι περισσότεροι υπηρετούσαν τη Graffiti κουλτούρα, τροφοδοτώντας τα εκ των έσω (μη τυχαίο δείγμα, συχνότητα εμφάνισης σχετικών ειδήσεων – αφιερωμάτων και ύπαρξης ξεχωριστής στήλης για τα φαινόμενα – κινήματα^[8])^[9].  Αυτή η παρατήρηση μας οδήγησε σε μία άλλη: τα ίδια τα άτομα καλλιτέχνες στην Αθήνα δεν γνώριζαν πώς να αυτό – προσδιορίζονταν στην καθημερινότητά τους βλέποντας να έρχεται το παγκόσμιο κίνημα και στην Ελλάδα.

Η έναρξη μη τυχαίας αναζήτησης άρθρων και κειμένων με τη λέξη – κλειδί “Graffiti” στις ιστοσελίδες και στον διαδικτυακό Τύπο συνδυαστικά με τη συνοδεία εικόνας που εμπεριέχεται / απεικονίζεται έργο του φαινομένου της “Street Art” και όχι του “Graffiti” (εικονική και νοηματική αντίθεση – μετάδοση πληροφορίας σε σύγχυση) ξεκίνησε από τον Μάιο του 2018 και τερμάτισε τον Αύγουστο του 2019. Η διαδικασία εκκίνησης της τεχνικής μας, της ανάλυσης περιεχομένου στα επιλεγμένα άρθρα και κείμενα, ξεκινά από τον Δεκέμβριο του 2019 και οριοθετείται χρονικά μέχρι τέλη Αυγούστου του 2020.

Οι θεωρητικές προτάσεις και ως εκ τούτου η επιλογή των πηγών προς επιβεβαίωση ή διάψευση αυτών, σκοπεύουν να αναδείξουν τον θετικό, τον αναβαθμιστικό ρόλο των έργων της Street Art εντός της πόλης της Αθήνας αισθητικά – οπτικά και κοινωνικά και τον ρόλο του καλλιτέχνη ως προσωπικότητα που αφουγκράζεται τα κοινωνικά προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και γι’ αυτό δρα ως μονάδα δράσης / συνειδητός φορέας δράσης αλληλεπιδρώντας τις πεποιθήσεις του με το κοινό ανοίγοντας έναν καθημερινό οπτικό διάλογο.

Επιπροσθέτως, η ανάλυση των θεωρητικών προτάσεων σκοπεύουν να αναδείξουν τον ρόλο της φωτογράφισης (της διαδικασίας της φωτογράφισης)  στην κατανόηση των έργων της Street Art (φωτογράφοι της πόλης, φωτογράφοι της Street Art – “Street Art Photography – Documentation / Documentary”) στην πόλη και τη χρησιμότητα των τεχνικών της όσον αφορά την ενασχόληση των παιδιών – νέων με αυτήν^[10].

Πιο συγκεκριμένα, οι θεωρητικές προτάσεις μας είναι οι κάτωθι:

Ι. H Street Art ως ατομική επιλογή τεχνοτροπίας και κίνηση επικοινωνιακής μορφής του καλλιτέχνη – street artist στον δρόμο με αποδέκτη το κοινωνικό σύνολο αναβαθμίζει τόσο την ποιότητα της καθημερινότητας του καλλιτέχνη ως ατόμου (νόημα) όσο και το περιβάλλον εντός του οποίου τελείται η πράξη (κατανόηση νοήματος).

II. Η εννοιολογική ταύτιση του Graffiti και της Street Art στον γραπτό Τύπο (ηλεκτρονικός Τύπος, blogs και ιστοσελίδες) επηρεάζει τη στάση του κοινού για τη Street Art και υποβοηθά στην στερεοτυπική αντιμετώπιση των καλλιτεχνών και στην εικονική διαστρέβλωση των έργων της Street Art.

ΙII. Οι εικόνες των έργων του Street Art κινήματος αποτελούν καθημερινό σημείο οπτικής και λεκτικής αλληλεπίδρασης με τους περαστικούς – κατοίκους – επισκέπτες από άλλες χώρες επιθυμώντας ταυτόχρονα τη φωτογραφική καταγραφή τους προκειμένου να ερμηνεύσουν τον σκοπό δημιουργίας και να «αιχμαλωτίσουν» τις στιγμές της ύπαρξής τους^[11].

IV. Η εκπαίδευση με οπτικοακουστικά εργαλεία και η εκμάθηση των τεχνικών της Street Art αναστέλλει τις πιθανότητες εμφάνισης παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς στους ανηλίκους και στους νέους ενηλίκους (graffiti) μαθαίνοντας με βιωματικό τρόπο την Ιστορία της Τέχνης και τη νόμιμη οδό της Street Art (πρόληψη).

Οι θεωρητικές προτάσεις δεν θα υποστηριχθούν με τις αιτιολογικές θεωρίες για τη νεανική παραβατικότητα και δη της Πολιτισμικής Εγκληματολογίας ή και της Αστεακής Εγκληματολογίας που αποκαλούν τη Graffiti και τη Street Art σκηνή εκ προοιμίου ως «υποκουλτούρα» ακόμη και σήμερα^[12], διότι, αφ’ ενός, η δυνατότητα της νόμιμης οδού σε συνεργασία με την τοπική και ευρύτερη κοινότητα της πόλης θεωρείται μία ανοιχτή κατεύθυνση επιλογής^[13] και απ’ ότι έχει φανεί ήδη και θα φανεί από το φωτογραφικό δείγμα μας, η νόμιμη οδός αποτελεί συχνή επιλογή από τα άτομα – καλλιτέχνες και άτομα που μεσολαβούν για την τέλεση νόμιμων έργων και που ασχολούνται ενεργά με τον τομέα αυτόν.

Συνεπώς, οι αιτιολογικές θεωρίες δεν μπορούν να εξηγήσουν τους λόγους στο σύνολό τους για τους οποίους ένας καλλιτέχνης δρα με παράνομο τρόπο αφού στην κοινωνική πραγματικότητα ακόμη δεν θεωρείται δεδομένη, αποκρυσταλλωμένη επιλογή αλλά εφήμερη, όχι συχνή πια από το ίδιο το άτομο – street artist και φυσικά, η παραδοχή που ελλοχεύει η ίδια η λέξη «παραβατικότητα» για να περιγράψει το σύνολο των δράσεων αυτών των ατόμων, αυτομάτως αποκλείει και δεν αντικατοπτρίζει όλες τις εκφάνσεις του κινήματος της Street Art. Όμως, θα γίνει η χρήση ορισμένων αιτιολογικών θεωριών που αναδεικνύουν τους κοινωνικούς παράγοντες ή μιλούν για τις αιτίες κοινωνικών διαδικασιών.

Αφ’ ετέρου, το Project επικεντρώνεται στην κατάρριψη αυτής της ετικέτας και ταύτισης των δύο κινημάτων, της κοινωνικής κατασκευής της ετικέτας με την αναζήτηση θεωριών που μπορούν να τεκμηριώσουν το νόημα και όχι να το χρωματίσουν επιδεικτικά με στόχο την πρόληψη και όχι την καταστολή, την ανατροφοδότηση συναισθημάτων και μηνυμάτων κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης κοινού – καλλιτεχνών με τα έργα τους υπό διαφορετική οπτική γωνία.

Γι’ αυτόν το λόγο, το Project επιμένει στη θέση της ελαχιστοποίησης πιθανοτήτων των έργων που τελούνται χωρίς άδεια από επίσημους τοπικούς φορείς ή και από το κράτος για τις μεταγενέστερες γενεές. Υποστηρίζει πως η Street Art μπορεί να σταθεί ως μία εναλλακτική (εκ)μάθησης της Ιστορίας της Τέχνης και μερικής εργασιακής απασχόλησης (για ανηλίκους που έχουν την ελευθερία τους παρά την πρωτογενή επαφή τους με το Graffiti και τον διαφορικό, κατά Sutherland, συγχρωτισμό τους με ομοίους ανηλίκους^[14]) αλλά και κοινωφελούς εργασίας μέσω της Εκπαίδευσης σε αυτήν (για ανηλίκους που δεν έχουν την ελευθερία τους και μπορούν να εκτίσουν την ποινή τους κατ’ αυτόν τον τρόπο γνωρίζοντας πια πως υφίσταται κι αυτός ο τρόπος).

Ταυτόχρονα, κατανοώντας το ίδιο το κίνημα μέσω των έργων και των συναντήσεων / συζητήσεων (συνεντεύξεις) με καλλιτέχνες που πρεσβεύουν το νεότερο κύμα της Street Art, που υπάρχουν στην πόλη της Αθήνας με οπτικοακουστικό υλικό (δράσεις πεδίου του Project) και με συνεντεύξεις καθηγητριών – τών Εικαστικής Αγωγής, προτείνεται, εμμέσως πλην σαφώς, ένας τρόπος διδασκαλίας ή αλλιώς ένας οδηγός «μετάφρασης» αυτού του σύγχρονου είδους της Ζωγραφικής για το κοινό που το ακολουθεί πιστά.

Ποιο είναι τελικά το επίκεντρο του ενδιαφέροντος γύρω από τη Graffiti και τη Street Art κουλτούρα; Κι αφού αντιμετωπιζόταν και αντιμετωπίζεται ως δεδομένη παρέκκλιση από τα πρότυπα συμπεριφοράς και κοινωνικοποίησης ανηλίκων και νέων ενηλίκων που ορίζει ο επίσημος και ο ανεπίσημος κανόνας (από το 2018 που ξεκίνησε το Project και όπως όριζε τουλάχιστον^[15]),  παραμένει τελικά ως ενδεχόμενη απάντηση ότι το επίκεντρο κατανόησης βρίσκεται στην ανα-νοηματοδότηση της καθημερινότητας στις ξεχασμένες λόγω εισβολής της τεχνολογίας διαπροσωπικές σχέσεις, εν τέλει στην οπτική εμπειρία της πόλης ως χώρου εκ βιώματος, από άλλη οπτική γωνία θέασης.

Με δεδομένη τη χρήση του όρου «υποκουλτούρες» από την επιστημονική κοινότητα σχετικά με τις αυτές κοινωνικές ομάδες, και σύμφωνα με το πεδίο των Πολιτισμικών σπουδών από κοινωνιολογική σκοπιά, για τις εν λόγω ομάδες, μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως χρειάζονται την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου για ένα καλύτερο μέλλον στη συγκρότηση της ατομικής και κοινωνικής ταυτότητάς τους^[16]. Υποστηρίζεται από τον Sennet ο όρος και η έννοια των «αποκαθαρμένων ταυτοτήτων», εκείνων που αναζητούν χώρο και τρόπους ενσωμάτωσης χωρίς τα τείχη κάποιας κυρίαρχης κουλτούρας^[17].

Μία διαφορετική διατύπωση προς καλύτερη κατανόηση της έννοιας του χώρου, «πρέπει να θεωρούμε τον χώρο ως μια κατασκευή που προκύπτει από σύνολα σχέσεων, ως την ταυτόχρονη συνύπαρξη κοινωνικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων σε όλες τις χωρικές κλίμακες, από την πλέον τοπική ως την πλέον παγκόσμια»^[18].

Μπορείτε να κατεβάσετε ολόκληρο το Θεωρητικό – Κατανοητικό Πλαίσιο για τη Street Art -Α’ ΜΕΡΟΣ σε αρχείο μορφής .pdf πατώντας πάνω στην κάτωθι φωτογραφία.

_______________________________________________________________________________

^[1]https://e-keme.gr/%cf%83%cf%85%ce%b3%ce%ba%ce%b5%ce%bd%cf%84%cf%81%cf%89%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%cf%80%ce%b1%cf%81%ce%ac%cf%81%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b1-%ce%b9%ce%b9-%ce%b1%cf%80%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%ae%cf%83%ce%b5/, Κωνσταντίνου Κ., The Street Art Project, Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, «Συγκεντρωτικό Παράρτημα (ΙΙ) Απαντήσεων Από Τις Συνεντεύξεις Με Άτυπες Και Τυπικές Κοινωνικές Ομάδες Που (Απ)Ασχολούνται Στο Πεδίο Της “Street Art”, τελευταία πρόσβαση: 1/01/2020.

^[2] Αναλυτικότερα για τη συνδυασμένη μέθοδο και τις τεχνικές της έρευνάς μας, θα ακολουθήσει ξεχωριστό κεφάλαιο.

^[3] Όπως αναφέρεται, «Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) ανακοινώνει στοιχεία για τον βαθμό χρήσης των νέων τεχνολογιών από τα νοικοκυριά και τα μέλη τους. Τα στοιχεία προέρχονται από τη δειγματοληπτική Έρευνα Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Επικοινωνίας από Νοικοκυριά και Άτομα, έτους 2018. Στην Έρευνα Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Επικοινωνίας από Νοικοκυριά και Άτομα ερευνήθηκαν 5.205 ιδιωτικά νοικοκυριά και ισάριθμα μέλη αυτών, σε ολόκληρη την Ελλάδα, με προϋπόθεση την ύπαρξη ενός, τουλάχιστον, μέλους ηλικίας 16 – 74 ετών σε κάθε νοικοκυριό. Από τα στοιχεία της εν λόγω έρευνας προκύπτει ότι 8 στα 10 νοικοκυριά έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο από την κατοικία τους (ποσοστό 76,5%). Την τελευταία δεκαετία (2009 – 2018) καταγράφεται αύξηση 100,8% στην πρόσβαση στο διαδίκτυο από την κατοικία». https://www.statistics.gr/documents/20181/adbe1a27-e2d2-5529-2f50-6872239bbff7 , Ελληνική Στατιστική Αρχή, ΕΡΕΥΝΑ ΧΡΗΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΠΟ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΑΤΟΜΑ: Έτος 2019, ημερομηνία δημοσίευσης: 8/11/2019, τελευταία πρόσβαση: 1/01/2020.

Ζαραφωνίτου Χ., Τιμωρητικότητα. Σύγχρονες τάσεις, διαστάσεις και εγκληματολογικοί προβληματισμοί, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2008, σελ. 91 – 98.

^[4] Merton R. K., Social Theory and Social Structure, Glencoe, III.: The Free Press, 1968.

^[5] Κατ’ εξοχήν ατομική πράξη με διττό σκοπό: ατομική ικανοποίηση – αισθητική και επιθυμία για κοινωνική συνεισφορά μέσω της Ζωγραφικής – όχι μόνο για αποτύπωση και προβολή του Εαυτού.

Mead G. H., Mind, Self and Society, Chicago: University of Chicago Press, 1934.  

^[6] Jameson F., The Cultural Turn – Selected Writings on the Postmodern, London, Verso, 1998.

^[7] Εφημερίδες που κυκλοφορούν και διανέμονται στο κοινό δωρεάν με κύριο δημοσιογραφικό υλικό τους την πόλη της Αθήνας σε επίπεδο Δήμων και σε ό,τι αφορά τους τομείς της καθημερινότητας του σύγχρονου  άστυ.

^[8] Αναλυτικότερα για τη συνδυασμένη μέθοδο και τις τεχνικές της έρευνάς μας, θα ακολουθήσει ξεχωριστό κεφάλαιο.

Κυριαζή Ν., Η Κοινωνιολογική Έρευνα – Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών, Αθήνα, Πεδίο, 2011.

^[9] https://www.alexa.com/topsites/countries/GR, Επίσημη κατάταξη της παγκόσμιας μηχανής ALEXA.COM η οποία κατατάσσει όλες τις διαδικτυακές ιστοσελίδες σε όλο τον κόσμο ανά χώρα, τελευταία πρόσβαση: 1/01/2020.

^[10] Hayward K., “Visual Criminology: cultural criminology – style”, Centre for crime and Justice Studies, 78, 2009, pp. 12 – 14.

Ferrell J., Hayward K., Morrison W. and Presdee M., Cultural Criminology, London, Glasshouse, 2004.

^[11] Λόγω εφήμερης διάστασης των έργων της Street Art, η τεχνική της φωτογράφισης και εν γένει η Φωτογραφία έχει τη δυνατότητα να παγώνει τις στιγμές, τις χωρο-χρονικές συνθήκες και να αποθηκεύει τα έργα που έχουν την τάση να εξαφανίζονται μετά από ένα χρονικό – σύντομο – διάστημα απο την πόλη.

^[12] Ως μία κουλτούρα που επειδή δεν θεωρείται η κυρίαρχη σε σχέση με την κουλτούρα της πλειονότητας τοποθετείται μπροστά από την ίδια τη λέξη, η πρόθεση «υπό».

^[13] Τα τελευταία χρόνια, παγκοσμίως, στη Street Art σκηνή, έχει επιτευχθεί σημαντική κοινωνική ανοχή από τους πολίτες σε επίπεδο κοινοτήτων και γειτονιών ως προς τα έργα και τους καλλιτέχνες που επιλέγουν τη νόμιμη οδό, τις κατά παραγγελία δημόσιες τοιχογραφίες. Το ερώτημα, όμως, τίθεται ξανά: άρα, ομιλούμε για φάσεις κανονικοποίησης / κοινωνικοποίησης της «υποκουλτούρας»; Μήπως δεν υφίσταται ως έννοια πια η «υποκουλτούρα» διαιωνίζοντας τη στιγματιστική κατάσταση που επιφέρει η ίδια η λέξη και αποκλείοντας εκ των προτέρων την κοινωνική κινητικότητα;

Waclawek A. Graffiti and Street Art, United Kingdom, Thames & Hudson Ltd, 2011.

Young A., Street Art, Public City – Law, Crime and the Urban Imagination, Taylor & Francis Ltd London, 2013.

^[14] Sutherland E., Criminology, Philadelphia, J. B. Lippincott Co., 1924.

^[15]https://www.dikastiko.gr/tag/%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%BA%CF%8E%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%82-vs-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%8C%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C/ , Γώγος Κ., «Νέος Ποινικός Κώδικας vs Παλιός Ποινικός Κώδικας», ημερομηνία δημοσίευσης: 12/03 και 13/03/2019, τελευταία πρόσβαση: 20/01/2020.

^[16] Skelton T. & Valentine G., Cool Places: Geographies of Youth Cultures, London, Routledge, 1998.

^[17] Sennet R., Χρήσεις της Αταξίας. Προσωπική Ταυτότητα και Ζωή της Πόλης, Αθήνα, Μετάφραση: Καράπαπας Γ., Τροπή, 2004.

^[18] Massey D., For Space, United States, 1st Edition, Sage Publications Itd, 2005, σελ. 80.