Ιστορική αναδρομή της “Street Art” – Α΄ Μέρος: Φαινομενολογία του “Graffiti”

 

Γιώργος Γιακουβάκης, Κοινωνιολόγος – ΜΔΕ «Εγκληματολογία», Πάντειο Πανεπιστήμιο

Κατερίνα Καλογεράκη, Κοινωνιολόγος, ΔΠΜΣ: «Ποινικό Δίκαιο και Εξαρτήσεις», Τμήμα Νομικής του Αριστοτέλειου Παν/μίου Θεσσαλονίκης.

Κωνσταντίνα – Μαρία Κωνσταντίνου, Κοινωνιολόγος – ΜΔΕ «Εγκληματολογία», Πάντειο Πανεπιστήμιο

 

Ι. Εισαγωγή

Η λεγόμενη «τέχνη του δρόμου» δεν προσδιορίζεται πάντα από τις δημόσιες τοιχογραφίες. Είναι μία έκφραση – «ομπρέλλα» που περικλείει κι άλλες μορφές Τέχνης που συμβαίνουν στην πόλη, κυρίως, σε δημόσιο χώρο όπως είναι η μουσική, το θέατρο, η σκιτσογραφία με γελοίες ή και όχι προσωπογραφίες και γενικώς δρώμενα που εκτυλίσσονται δια – δραστικά μπροστά στα μάτια των θεατών – περαστικών ανά περιοχές, γειτονιές και πλατείες. Συνεπώς, εκτός από τη σύγχυση που επικρατεί στο νομικό πλαίσιο, η ίδια επικρατεί και στις διάφορες έννοιες ή και λέξεις που χρησιμοποιούνται κατά καιρούς για τον προσδιορισμό της και το περιεχόμενό της.

Η “Street Art”, για παράδειγμα, ονομάζεται και “Post – Graffiti”. Την εξετάζουμε ως μια μορφή τέχνης που εντοπίζεται και εξελίσσεται σε παγκόσμιο επίπεδο, συχνά περιφρονώντας το κατεστημένο της κάθε εποχής, ως μορφή ελεύθερης έκφρασης. Αυτή η αστική μορφή τέχνης έχει λάβει μεγάλη έκταση τα τελευταία χρόνια^[1]. Για άλλους, η Street Art ορίζεται ως μια «ενστικτώδης» τέχνη, που ενσωματώνεται στο γενετικό πολιτιστικό σχήμα^[2].

Η Street Art συγκαταλέγεται στις παραδοσιακές Εικαστικές Μορφές Τέχνης (Ζωγραφική) με μία πρωτότυπη πραγμάτωσή της σε άλλο μέσο, όπως είναι ο τοίχος (Χαρακτική). Η Street Art είναι «οποιαδήποτε μορφή τέχνης στον δρόμο εκτός από graffiti»^[3]. Αλλά, στην κάθε μία ξεχωριστή περίπτωση, μόνο, μπορούμε να ορίσουμε εάν «ένα έργο φέρει την καλλιτεχνική ιδιότητα βάσει συνεφαρμογής περισσοτέρων κριτηρίων»^[4], ενώ, οι ειδικοί ορίζουν την τέχνη ως το «προϊόν της παραγωγικής και δημιουργικής ικανότητας του ανθρώπου»^[5].

Ουσιαστικά, η “Street Art” και το “Graffiti” αποτελούν τρόπους έκφρασης της επιθυμίας της σωματικής κίνησης με σκοπό τη δημιουργία σχεδίων επί τοίχου στον δρόμο, που προέρχονται από καλλιτέχνες ή και ερασιτέχνες που (απ)ασχολούνται με αυτά. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι τρόποι έχουν συλληφθεί από ορισμένους μελετητές αυτών των φαινομένων, είτε Συντηρητών Έργων Τέχνης είτε Κοινωνιολόγων, ως εκμετάλλευση χώρου – του εκάστοτε περιβάλλοντος και παλαιών αντικειμένων ή και σκουπιδιών[6] που υφίστανται ήδη στον δημόσιο χώρο σε εγκαταλελειμμένη κατάσταση, συνήθως, σε αραιοκατοικημένες ή πυκνοκατοικημένες περιοχές^[7].

Τα έργα της “Street Art” μπορούν να χαρακτηριστούν ως μια σύνθετη κατηγορία στο χώρο των Καλών Τεχνών, που συγχέουν την ατομική και κοινωνική έκφραση^[8]. Εμφανίζονται πιο έντονα στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες – πάντα – πόλεις του εξωτερικού ως απόδειξη της δημιουργικότητας και της καλλιτεχνικής έκφρασης κατά τους χαλεπούς καιρούς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής κρίσης τα τελευταία χρόνια. Ο αντίκτυπος της γενικότερης κρίσης στην Ελλάδα παρουσιάζεται στο κέντρο της Αθήνας ακριβώς μέσω αυτών των έργων^[9].

Για παράδειγμα, σε μερικούς τοίχους της Αθήνας, συναντάμε συχνά το σύνθημα «Καλή τύχη / Καλοί τοίχοι» [Και τα δύο ακούγονται ως “Kali Tihi”]. Από τη μία πλευρά, μπορεί να θεωρηθεί ως μια ένδειξη επικοινωνίας που διαφέρει από τον κοινό τρόπο έκφρασης, δημιουργώντας παράλληλα κοινότητες ανθρώπων που προωθούν την αλληλεγγύη και την καλή θέληση μεταξύ τους και από την άλλη πλευρά, το σύνθημα μπορεί να ληφθεί ως ειρωνικός ή και σατιρικός σχολιασμός προς το ίδιο το“Graffiti” ως ρεύμα και την επίδραση των επαγγελματιών και ερασιτεχνών της “Street Art” στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον^[10].

Η επιστήμη της Εγκληματολογίας μπορεί να βοηθήσει ως προς τον προσδιορισμό, την κατανόηση, τη νέα καταγραφή ενός φαινομένου που σχετίζεται με το Ποινικό Δίκαιο, όπως είδαμε με χαοτικό τρόπο και που εν τέλει αφορά την Επιστήμη όχι μόνο ως φαινόμενο που εμφανίζεται και αναπτύσσεται συνεχώς σε πόλεις αλλά και ως ατομική ή και ομαδική δράση νεαρών ατόμων που επιθυμούν την αλλαγή σε όλα τα επίπεδα: προς όφελός τους, προς την κοινωνία, την πόλη και τον πλανήτη.

Οι εγκληματολογικές προσεγγίσεις του ηθικού πανικού, των σπασμένων παραθύρων και της θεωρίας της μίμησης δεν επαρκούν πλέον για να επεξηγήσουμε αυτό το φαινόμενο. Χρειάζεται μία νέα οπτική για τη “Street Art” από την επίσημη και ανεπίσημη κοινωνική αντίδραση, η οποία εντοπίζεται καλύτερα στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων, στην καθημερινότητα, στη θεωρία της δυναμικής κοινωνικής επίδρασης και ευρύτερα, στα νοήματα που εκείνη φέρει κωδικοποιημέναπρος τα έξω^[11]. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να συνδέσουμε τη συγκεκριμένη Τέχνη όπου εκδηλώνεται μέσα στην κοινωνία, επηρεάζει οπτικά και ψυχικά τους κοινωνούς της και την Επιστήμη της Εγκληματολογίας, ενώ, πάντα, ο βασικός σκοπός / άξονας είναι η διεπιστημονική ένωση και η συνεχής αμφισβήτηση.

_________________________________________________

[1]Berdahl A.Μ., Horvei Ο., Kontur F., Street Art, Norway, 2011,σελ. 14.

[2]Doreen L., “Αnybody can do it: Aesthetic Empowerment, urban citizenship, and the naturalization of Indonesian Graffiti and Street art”, City & Society, 25, 3, 2013, σελ. 304.

[3]Lewisohn C., Street Art: The Graffiti Revolution, London, Tate Gallery, 2008.

[4] Οι λόγοι της δυσκολίας αποτύπωσης ενός καθολικού ορισμού για την έννοια της τέχνης, αναφέρονται αναλυτικά εδώ, Βλαχόπουλος Σ. Π., «Τέχνη και Θρησκεία: Η αμοιβαία ανεκτικότητα ως τρόπος επίλυσης συνταγματικών συγκρούσεων», Δικαιώματα Του Ανθρώπου, 67, 2016, σελ. 45 – 54 (εδώ: 46, 47).

[5]Βασιλείου Θ. Α. & Σταματάκης Ν., Επίτομο εννοιολογικό λεξικό επιστημών του ανθρώπου: κοινωνιολογία, οικονομία, φιλοσοφία, Αθήνα,Gutenberg, 2000, σελ. 370.

[6]Ιδιαίτερα γνωστός για την πρακτική αυτή, της εκμετάλλευσης / επαναχρησιμοποίησης σκουπιδιών για τη δημιουργία μίας «εγκατάστασης» – “installation” σε δημόσιο χώρο είναι ο street artist “Bordallo II”, ο οποίος ευαισθητοποιεί με αυτόν τον τρόπο το κοινό για την οικολογική κρίση και την παγκόσμια περιβαλλοντική κατάσταση που επικρατεί στον πλανήτη.

http://www.bordaloii.com/about/, Επίσημη ιστοσελίδα, τελευταία πρόσβαση: 26/02/2018.

[7]Chiotis T., “Fight Together / Write Together: Street art as documentation of affect in times of unrest in Athens”, Journal of Greek Media & Culture, 2015, σελ. 154.

[8]Ζαραφωνίτου Χ., «Στοιχεία περιβαλλοντικής υποβάθμισης και φόβος του εγκλήματος. Η Περίπτωση των graffiti στο κέντρο της Αθήνας», Εγκληματολογία, 1, 2016, σελ. 9.

[9]Stampoulidis G., “Rethinking Athens as text: the linguistic context of Athenian graffiti during the crisis”, Journal of language,1, 2016,σελ. 10.

[10]Chiotis T., “Fight Together/Write Together: Street art as documentation of affect in times of unrest in Athens”, Journal of Greek Media & Culture, 2015, σελ. 158.

[11]http://socialpolicy.gr/2013/02/%ce%b7-%ce%b8%ce%b5%cf%89%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b4%cf%85%ce%bd%ce%b1%ce%bc%ce%b9%ce%ba%ce%ae%cf%82-%ce%ba%ce%bf%ce%b9%ce%bd%cf%89%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ae%cf%82-%ce%b5%cf%80%ce%af.html, Η θεωρία της δυναμικής κοινωνικής επίδρασης του Latane, τελευταία πρόσβαση: 15/11/2017.